लखनौ करार

लखनौ अधिवेशन (1916) जहाल–मावळ एकत्र येण्याची करणे

• जुने वाद आता अर्थहीन झाले होते.
• जहाल-मावाळाना जाणवले कि आपल्या फुटीमुळे राष्ट्रीय चळवळीचे नुकसान होत आहे.
• टिळक व बेझंटचे दोन्ही गटाच्या एकतेसाठी अथक प्रयत्न.
• गोपाल कृष्ण गोखले व फिरोजशहा मेहता याचे निधन.

लखनौ अधिवेशन (1916) –मुस्लिम लीग व कॉंग्रेस एकत्र येण्याही करणे

• १९१२-१३ च्या बाल्कन युद्धात ब्रिटनने तुर्कीला साहाय्य करण्यास दिलेला नाकार.
• १९११- बंगालची फाळणी रद्द केली.
• अलिगढ विद्यापीठ स्थापन करण्यास मदत करण्यास सरकारचा नकार.
• मुस्लिम लीगचे तरुणांचे हळूहळू राष्ट्रवादी राजकारणाकडे प्रेरित होणे.
• दुसर्या महायुद्धादरम्यान सरकारचे दमनकारी धोरण.

लखनौ करारातील तरतुदी

• कॉंग्रेसच्या स्वराज्याच्या मागणीस लीगचा पाठींबा
• मुस्लिमांसाठी  वेगळ्या मतदार संघास कॉंग्रेसचा पाठींबा
• प्रांतिक विधानसभेत निर्वाचित भारतीय सदस्यांपैकी एक निश्चित भाग मुस्लिमांसाठी राखीव( पंजाब-५०%, बंगाल-४०%, मुंबईसहित शिंध-३३%, संयुक्त प्रांत- ३०%, बिहार-२५%, मद्रास-१५%)
• केंद्रीय विधीमंडळात भारतीय सदस्याच्या १/९ भाग मुस्लिमांसाठी राखीव
• कोणत्याही सभेत कोणताही प्रस्ताव कोणत्याही सांप्रदाइक हिताच्या विरुद्ध असेल अनी ३/४ सदस्य त्याविरोधात असतील तर तो पास होणार नाही

लखनौ करारानंतर कॉंग्रेस व मुस्लिम लीगने सरकारला आपल्या संयुक्त मागण्या सदर केल्या

• सरकारने भारताला उत्तरदायी शासन देण्याची लवकर घोषणा करावी
• प्रांतिक विधान सभांत निर्वाचित भारतीय सदस्यांची संख्या वाढवावी आणि त्यांच्या अधिकारात वाढ करावी
• व्हाइसरॉयच्या कार्यकारणीतील निम्मे सदस्य भारतीय असावेत

लखनौ करारातील नकारात्मक बाजू

• तरतुदींमध्ये दूरदर्शीपणाचा अभाव
• मुस्लिमांसाठी वेगळ्या मतदारसंघाला कॉंग्रेसची संमती- द्विराष्ट्र सिद्धांताचे बीज
• नेत्यांमध्ये जरी एकता झाली तरी हिंदू मुस्लिम जनतेत एकता प्रस्थापित करण्यास कोणताही प्रेरणा नाही